آداب ازدواج از دیدگاه اسلام
دین مبین اسلام برای افزایش مزایای دنیوی و ثواب اخروی هر فریضه و عملی، آداب و احکام مشخصی را تشریع و تبیین نموده است. اگرچه ازدواج، به خودی خود فریضه ای مستحب و بسیار با اهمیت شناخته می شود، اما اگر در انجام آن برخی نکات رعایت شود، با ثوابی صد چندان همراه خواهد بود. که در ادامه به چند نکته از آداب ازدواج اشاره خواهد گردید:
1.ازدواج با انگیزه و نیت الهی :
طبق روایات و آموزه های دینی اسلام قبولی اعمال انسان وابسته به نیت و اخلاص آن می باشد. امام صادق (ع) فرمودند:
اجْعَلُوا أَمْرَکُمْ هَذَا لِلَّهِ وَ لَا تَجْعَلُوهُ لِلنَّاسِ فَإِنَّهُ مَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِلَّهِ وَ مَا کَانَ لِلنَّاسِ فَلَا یَصْعَدُ إِلَى اللَّه. (کافی، ج ٢ ص٢٩٣)
امر خود را براى خدا قرار دهید نه براى مردم، زیرا هر چه به منظور خدا باشد، براى خداست (او می پذیرد و پاداش می دهد) و هر چه براى مردم است، بسوى خدا بالا نرود (خدا نپذیرد و پاداش ندهد)
همچنین امام صادق (ع) درباره اهمیت انتخاب همسر با انگیزه و نیت الهی، فرمودند:
إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ لِجَمَالِهَا أَوْ مَالِهَا وُکِلَ إِلَى ذَلِکَ وَ إِذَا تَزَوَّجَهَا لِدِینِهَا رَزَقَهُ اللَّهُ الْجَمَالَ وَ الْمَالَ (کافی، ج٥، ص٣٣٣)
هر گاه مردی با زنی، به خاطر زیبایی یا دارایی اش ازدواج کند، به همان (زیبایی و دارایی) واگذار می شود و هر گاه به خاطر دینش با او ازدواج کند، خداوند زیبایی و دارایی نیز نصیبش می کند.
2. نماز و دعا برای امر ازدواج :
دعا فرصتی است که خدای تعالی در اختیار بندگانش قرار داده تا انسان ها آمال و حاجات مادی و معنوی خود را به درگاه که او منشأ تمام خیرات و برکات است عرضه نموده و از این طریق راهی در جهت دستیابی به کمال و سعادت و سربلندی را برای خود ایجاد نمایند.باید توجه داشت که دعا کردن همیشه بدین معنا نیست که از خدا امری مادی را برای خود بخواهیم.
خداوند برای کسی که خواسته خود را به درگاه و محضر او عرضه نماید، استجابت آن را بر وی ضمانت نموده است. چنان که در آیه ١٦ سوره غافر می فرماید:
وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ.
و پروردگارتان فرمود مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.
با توجه به اهمیت موضوع ازدواج و نقش اساسی آن در خوشبختی و یا شقاوت دنیوی و اخروی انسان، علاوه بر این که انسان باید همه تلاش خود را در شناخت و انتخاب فرد واجد شرایط انجام دهد، باید با ایمان و باور قلبی از خداوند متعال طلب خیر نماید، تا او که مسبب الاسباب است، زمینه های لازم برای این پیوند مقدس را فراهم کند. امام علی(ع) در این باره فرمودند:
مَنْ أَرَادَ مِنْکُمُ التَّزْوِیجَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَقْرَأْ سُورَةَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سُورَةَ یس فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاةِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیُثْنِ عَلَیْهِ وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی زَوْجَةً صَالِحَةً وَدُوداً وَلُوداً شَکُوراً قَنُوعاً غَیُوراً إِنْ أَحْسَنْتُ شَکَرَتْ وَ إِنْ أَسَأْتُ غَفَرَتْ وَ إِنْ ذَکَرْتُ اللَّهَ تَعَالَى أَعَانَتْ وَ إِنْ نَسِیتُ ذَکَّرَتْ وَ إِنْ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا حَفِظَتْ وَ إِنْ دَخَلْتُ عَلَیْهَا سُرَّتْ وَ إِنْ أَمَرْتُهَا أَطَاعَتْنِی وَ إِنْ أَقْسَمْتُ عَلَیْهَا أَبَرَّتْ قَسَمِی وَ إِنْ غَضِبْتُ عَلَیْهَا أَرْضَتْنِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ هَبْ لِی ذَلِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ وَ لَا أَجِدُ إِلَّا مَا قَسَمْتَ لِی. (بحار الانوار،ج۱۰۰،ص۲۶٨)
هر یک از شما که خواست ازدواج کند، (نخست) دو رکعت نماز بگذارد و سوره حمد و یس را بخواند و آنگاه که از نماز فراغت یافت، ثنای خداوند متعال را به جا آورد و بگوید: بار خدایا! مرا همسری نیک و مهربان و زایا و سپاس گذار و قانع و پاک دامن روزی فرما! اگر نیکی کردم، سپاس گذاری کند و اگر بدی کردم، ببخشاید. اگرخدای بزرگ را یاد کردم کمک کند، اگر خداوند را فراموش کردم، یادآوری کند. هرگاه خانه را ترک کردم، خودش را حفظ کند. هر گاه بر او وارد شدم، خوشحال شود. اگر دستورش دادم، از من فرمان ببرد. هر گاه سوگندش دادم (که فلان کار را بکند یا نکند) بپذیرد. هر گاه به خشم آمدم، مرا خشنود سازد. ای خداوند با شکوه و بزرگوار! چنین زنی را به من ببخش، که من از تو درخواست می کنم به دست نمی آورم، مگر آنچه تو قسمت من کرده ای.
آنچه که از ادعیه رسیده از معصومین (ع) می توان دریافت این است که انسان باید همه خواسته ها و حاجات خود را به ویژه در امر ازدواج از خداوند طلب نموده، اما در نهایت به آنچه خداوند متعال روزی و قسمت او نموده، کاملا راضی باشد.
مراسم خواستگاری
با توجه به اهمیت انتخاب همسر شایسته در زندگی هر انسان، نباید ازدواج بدون مقدمات و آشنایی اولیه صورت پذیرد. طرفین ازدواج باید سعی نمایند که از طرف مقابل خود به شناخت کافی و لازم دست یابند. مراسم خواستگاری اگرچه مکانی برای پیشنهاد و بیان خواسته خانواده پسر از خانواده دختر در امر ازدواج است، اما آن را باید بهترین زمان برای شناخت دو خانواده و طرفین ازدواج از یکدیگر دانست. بسیاری از ازدواج هایی که به طلاق و شکست منجر می شود ناشی از این دیدگاه است که دختر یا پسر تصور می کنند که در موضوع ازدواج و انتخاب همسر نیازی به مشورت با والدین خود و دیگران ندارند. حضرت علی(ع) فرمودند:
مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا. (نهج البلاغه، حکمت ١٦١)
هر کس خود رأى شد هلاک مى شود و هر کس با افراد صاحب نظر مشورت کند در عقل آنان شریک مى شود.
دیدن در خواستگاری
داشتن همه صفات شایسته به طور همزمان در یک فرد امری نادر است، اما انسان باید در انتخاب خود بیشترین دقت را نموده و قبل از تصمیم گیری ابتدا درباره ی فرد مورد نظر تحقیق نماید. رسول خدا (ص) در این باره فرمودند:
إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَزَوَّجَ اِمْرَأَةً بَعَثَ إِلَیْهَا مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْهَا. (سنن النبی، ص۱۴۷)
هنگامی که مردی خواست با زنی ازدواج کند، به سوی آن زن کسی را بفرستد تا او را ببیند (مورد ارزیابی قرار دهد).
امام صادق (ع) درباره ضرورت دیدن و انتخاب زن شایسته فرمودند:
إِنَّمَا الْمَرْأَةُ قِلَادَةٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّد. (وسائل الشیعه،ج٢٠،ص٣٣)
زن همانا گردنبندی است، نیک بنگر که چه گردنبندی را به گردنت آویزان می کنی.
اهمیت امر ازدواج به قدری است که علی رغم این که نگاه کردن به نامحرم امری حرام تلقی می گردد، اما شرع مقدس اسلام به طرفین اجازه می دهد، قبل از ازدواج برای شناخت و آگاهی بیشتر به صورت محدود و با رضایت طرفین، یکدیگر را نظاره و ارزیابی کنند. پیامبراکرم (ص) در این باره فرمودند:
نَعَمْ لَا بَأْسَ بِأَنْ یَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَى الْمَرْأَةِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا یَنْظُرَ إِلَى خَلْفِهَا وَ إِلَى وَجْهِهَا. ﴿کافی، ج٥، ص ٣٦٥)
مانعى ندارد که مرد قامت و صورت زنى را که قصد ازدواج با او را دارد، ببیند.
محمد بن مسلم مىگوید: از امام محمد باقر (ع) پرسیدم: مردى که مى‌خواهد با زنى ازدواج کند آیا حق دارد او را ببیند؟ امام (ع) فرمودند:
نَعَمْ إِنَّمَا یَشْتَرِیهَا بِأَغْلَى الثَّمَن. (وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ٨٧)
آرى، چون در برابر آن بهاى سنگینى مىپردازد.
رعایت شئونات اسلامی در مراسم خواستگاری
در روایات آمده، مردی از حضرت صادق (ع) پرسید؛ آیا مردی که قصد ازدواج دارد حق دارد به مو و زیبائیهای زن مورد نظرش نگاه کند؟ امام (ع) فرمودند:
لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِذَا لَمْ یَکُنْ مُتَلَذِّذاً. (کافی، ج ٥، ص ٣٦٥)
اشکالی ندارد مشروط بر اینکه مقصودش التذاذ نباشد.
نظرخواهی از دختر
موافقت دختر در امر انتخاب همسر آینده خود متضمن عشق و محبت بین او و همسرش خواهد بود. به همین دلیل والدین باید نظر دختر خود را در مورد ازدواج جویا شوند و اگر دیدگاه و نظر او معقول و منطقی بود، بدون سختگیری از او بپذیرند و اگر از روی کمی تجربه مرتکب اشتباه در انتخاب می شود، سعی کنند با سعه ی صدر و در فضایی آرام و بدون تشنج با او صحبت نموده و او را در اتخاذ یک تصمیم منطقی کمک و راهنمایی نمایند.
امام خمینى (قدس سره الشریف) در کتاب تحریرالوسیله فرمودند:
از زمانى که دختربالغه رشیده شد، احتیاط آن است که اذن پدر یا جدّ و نیز اذن دختر، هر دو در امر ازدواج دختر, در نظرگرفته شود. (تحریر الوسیله, ج٢، ص ٢٥٤)
رسول خدا (ص) در امر خواستگاری امیرالمؤمنین (ع) از دختر گرامی شان حضرت زهرا (س)، با این که حضرت علی (ع) را از همه جهات تأیید می کردند، اما با این وجود به دختر گرامی خود فرمودند:
إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُزَوِّجَکِ خَیْرَ خَلْقِهِ وَ أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ وَ قَدْ ذَکَرَ مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَمَا تَرَیْنَ فَسَکَتَتْ وَ لَمْ تُوَلِّ وَجْهَهَا وَ لَمْ یَرَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ ص کَرَاهَةً فَقَامَ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ سُکُوتُهَا إِقْرَارُهَا. (بحار الانوار،ج٤٣،ص٩٣)
من از پروردگارم خواسته ام تو را به ازدواج بهترین و محبوب ترین بندگانش نزد خود درآورد و علی(ع) سخن از خواستگاری تو به میان آورده. فاطمه جان نظر شما در این مورد چیست؟ حضرت زهرا (س) سکوت اختیار کردند و رویش را نیز برنگرداند و رسول خدا (ص) در چهره ایشان کراهت و ناراحتی ندیدند. سپس ایشان ایستاد و فرمودند: سکوت دخترم نشان دهنده ی رضایت وی به این ازدواج است.
مهریه
مرد به هنگام اجرای صیغه نکاح، چیزی را به همسرش تقدیم می‌کند که در اصطلاح «مهریه» یا صداق نامیده می‌شود. مهریه هدیه و بخششی است که از طرف مرد به زن هبه می‌شود. مهر تدبیری از ناحیه خداوند متعال برای بالا بردن ارزش زن، شخصیت بخشیدن به او و حفظ کرامت زن از حیث خانوادگى و اجتماعى و پایبندی به زندگی مشترک و ارتباط زناشویی است.
نوع و مقدار مهریه
در آموزه‌های دینی اسلام برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده‌است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد.
امام باقر(ع) در این باره فرمودند:
الصَّدَاقُ مَا تَرَاضَیَا عَلَیْهِ مِنْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ فَهَذَا الصَّدَاقُ. (کافى، ج ۵، ص ۳۷۸)
مهریه همان چیزى است که طرفین بر آن توافق مى‌کنند، کم باشد یا زیاد.
تعیین مقدار مهریه به توافق دختر و پسر بستگى دارد و آنان هر طور که با یکدیگر توافق کنند و قرار بگذارند حلال است. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد؛ مانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه، می‌تواند مهریه قرار گیرد.
خداوند متعال در آیه ٤ سوره نساء فرموده است:
وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً...
به زنان به عنوان پیشکش و هدیه مهرشان را ادا کنید...
در قرآن از مهریه به صداق تعبیر شده است. صداق از مشتقات واژه صدق است و در این جا به معنی راستین بودن پیمان زناشویی مرد به همسرخود است. صداق به مفهوم پاک بودن عشق و علاقه او از هرگونه فریب، هوس و شهوت است. "نحله" یعنی هدیه و عطیه که از طرف مرد به زن برای جلب نظر و رضایت او هبه می گردد، نه ثمن، بها یا پولی که برای خرید کالایی پرداخت می شود. ارزش معنوی مهریه بیشتر از ارزش مادی آن برای زن می باشد و وجود آن تأثیر روان شناختی ویژه ای بر احساسات و عاطفه زن داشته و وی احساس می کند مرد به او علاقه مند است و علاقه خود را در میدان عمل نیز نشان داده و حاضر است هزینه آن را در زندگی بپردازد.
یکی از علل تأکید اسلام بر پرداخت مهریه، ارزش اقتصادی آن برای زنان است. وضعیت اقتصادی زنان به علت شرایط ویژه بانوان مانند؛ بارداری و زایمان و برعهده گرفتن مسئولیت خانه داری، همواره پایین تر از مردان بوده از این رو قرار دادن مهریه و پرداخت آن، پشتوانه اقتصادی نسبتا مطمئنی را برای او فراهم می آورد تا با دلگرمی بیشتری به ایفای مسئولیت های خانوادگی و زناشویی بپردازد.
وظیفه مردان در تعهد به پرداخت مهریه
دین مبین اسلام از مردان می خواهد به تعهدات خود در مورد مهریه همسر پای بند باشند و تلاش خود را برای ادای این دین انجام دهند. جابر از امام محمد باقر (ع) نقل می کند: عده ای بر امام حسین (ع) وارد شدند؛ ناگاه فرش ها و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت (ع) مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیزهایی مشاهده می کنیم که ناخوشایند ماست. حضرت (ع) فرمودند:
انَّا نَتَزَوَّجُ النِّساءَ فَنُعْطیهِنَّ مُهُورَهُنَّ فَیَشْتَرینَ بِها ما شِئْنَ لَیْسَ لَنا مِنْهُ شَىْ‌ءٌ. (کافی،ج ٦، ص٤٧٦)
ما پس از ازدواج با زنان، مهریه آنان را به خودشان مى‌دهیم و آنان هر چه بخواهند با آن مى‌خرند و آنچه خریده‌اند، [از آنِ خودشان است و] به ما تعلق ندارد.
رسول خدا (ص) مردی را که حق مهریه همسرش را نپردازد، در زمره زناکاران دانسته و فرمودند:
مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةً مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَان. (بحارالانوار،ج٧،ص٢١٣)
کسی که مهر زن را ظالمانه نپردازد، نزد خداوند زناکار محسوب می شود.
و امام صادق (ع) عدم پرداخت حق مهریه زنان را هم رتبه گناهی مانند قتل نفس دانستند و فرمودند:
أَقْذَرُ الذُّنُوبِ ثَلَاثَةٌ قَتْلُ الْبَهِیمَةِ وَ حَبْسُ مَهْرِ الْمَرْأَةِ وَ مَنْعُ الْأَجِیرِ أَجْرَهُ. (بحارالانوار، ج١٠٠، ص١٦٩)
پلید کارترین گناه قتل نفس، خودداری از پرداخت مهر، ونپرادختن اجرت کارگر مزدبگیر است.
اگر مردی می داند که توانایی پرداخت مهریه ای که از سوی خانواده زن معین شده را ندارد، نباید با این دیدگاه که مهریه را چه کسی داده و چه کسی گرفته، زیر بار این دین برود. چون در پیشگاه الهی و در مقابل همسرش مسئول است و بدون رضایت همسرش این دین بخشیده نخواهد شد.
امام حسن مجتبی (ع) در این باره فرمودند:
الْمَسْئُولُ حُرٌّ حَتَّى یَعِدَ وَ مُسْتَرَقٌّ الْمَسْئُولُ حَتَّى یُنْجِز. (بحار الانوار، ج٧٥، ص١١٣)
انسان تا وعده ای نداده، آزاد است. اما وقتی وعده می دهد زیر بار مسؤولیت می رود، و تا به وعده اش عمل نکند، رها نخواهد شد.
مهریه حضرت زهرا (س)
در روایات متعددی سخن از مهریه ی مادی و معنوی حضرت زهرا (س) به میان آمده است. مهریه مادی ایشان همان زره حضرت علی (ع) بود که ایشان آن را به پانصد درهم فروختند و پول آن را به عنوان مهریه به حضرت زهرا (س) پرداخت نمودند. در مورد مهریه ی معنوی حضرت در روایات آمده است؛ از رسول خدا(ص) پرسیدند:
قَدْ عَلِمْنَا مَهْرَ فَاطِمَةَ فِی الْأَرْضِ فَمَا مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ قَالَ سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ دَعْ مَا لَا یَعْنِیکَ قِیلَ هَذَا مِمَّا یَعْنِینَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ کَانَ مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ خُمُسَ الْأَرْضِ فَمَنْ مَشَى عَلَیْهَا مُغْضِباً لَهَا وَ لِوُلْدِهَا مَشَى عَلَیْهَا حَرَاماً إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَة.(بحارالانوار،ج ٤٣ ،ص١١٣)
مهریه زمینی فاطمه زهرا (س) را دانستیم ، بفرمایید که مهریه آسمانی آن حضرت چه بود؟ رسول خدا(ص) فرمودند: از آنچه به تو مربوط است بپرس و آنچه را که به تو مربوط نیست رها کن .گفتند : این به ما مربوط است. رسول خدا(ص) فرمود : مهریه آسمانی فاطمه (س) یک پنجم زمین است و هرکس دشمن او و فرزندانش باشد و روی زمین راه برود تا روز قیامت مرتکب کار حرام می شود.
دید گاه اهل بیت (ع) در مورد مهریه به گونه ای است که توصیه های اخلاقی مؤکدی بر عدم افراط در تعیین مهریه های بالا داشتند و از زنان می خواستند در این امر زیاده روی نکنند. پایین بودن بودن مهریه زنان را از نشانه های فضیلت و برکت زنان از دیدگاه اسلام است، رسول خدا (ص) فرمودند:
أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً. (وسائل الشیعه، ج٢٠ ، ص٣١)
با برکت ترین زنان، زنی است که رویش خوبتر و مهریه اش کمتر باشد.
امام صادق (ع) کمی مهریه زنان را عامل ایجاد برکت در زندگی زناشویی دانسته اند و فرمودند:
أَنَّ مِنْ بَرَکَةِ الْمَرْأَةِ قِلَّةَ مَهْرِهَا. (مکارم الاخلاق، ص ١٩٨)
از برکات زن کمى مهریه اوست.
دختران با کرامت با تأسّى از خاندان رسالت(ع)، به ویژه حضرت زهرا (س)، در مسئله صداق و مهریه سخت‌گیرى نمى‌کنند. البته منظور از پایین بودن مقدار مهریه در این احادیث به مفهوم رعایت حد اعتدال در میزان مهریه است، و همانگونه که افراط در آن صحیح نیست، تفریط و پایین بودن آن نیز مردود می باشد. امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند:
إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ یَکُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ لِئَلَّا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِّ. (وسائل الشیعه، ج٢١، ص ٢٥٣)
دوست ندارم مَهر زن، کمتر از ده درهم باشد تا با پولی که در مورد زنا پرداخت می‌شود تشابه نداشته باشد.
مهر السّنّه
با توجه به موقعیت، جایگاه و تمکن مالی افراد مختلف در جامعه، دین اسلام مقدار ثابت و واحدی را برای مهریه تعیین نکرده است و مسلمانان را در انتخاب میزان و نوع مهریه آزاد گذاشته است. اما بر اساس آنچه که از روایات و احادیث ائمه اطهار(ع) مشخص می شود، مهریه همسران و دختران پیامبر اکرم (ص) و به پیروی از ایشان مهریه دختران ائمه معصومین(ع) مقدار ثابت و مشخصی بوده که در سیره اهل بیت (ع) و منابع اسلامی از آن به عنوان مهرالسّنّه نام برده می شود. مقدار مهرالسّنّه که برابر مهریه حضرت خدیجه (س) و فاطمه (س) است، بر اساس فرمایش اهل بیت (ع) برابر ٥٠٠ درهم می باشد.
از امام رضا (ع) روایت شده است که فرمودند:
إِذَا تَزَوَّجْتَ فَاجْهَدْ أَنْ لَا تُجَاوِزَ مَهْرُهَا مَهْرَ السُّنَّةِ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَى ذَلِکَ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ تَزَوَّجَ نِسَاءَه. (بحارالانوار، جلد ١٠٠، ص ٣٥٠)
هر گاه ازدواج کردی بکوش تا مهر آن از مهر السّنّه تجاوز نکند. بر همین میزان پیامبر اکرم (ص) دختران خود را شوهر می‌داد و همسر می‌گرفت.
در حدیثی از حسین بن خالد از مریدان امام رضا (ع) روایت گردیده، که از امام رضا (ع) پرسیدم؛ چرا مقدار مهرالسّنّه پانصد درهم نقره تعیین گردید؟ حضرت (ع) در پاسخ فرمود:
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَوْجَبَ عَلَى نَفْسِهِ أَلَّا یُکَبِّرَهُ مُؤْمِنٌ مِائَةَ تَکْبِیرَةٍ وَ یُسَبِّحَهُ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ وَ یُحَمِّدَهُ مِائَةَ تَحْمِیدَةٍ وَ یُهَلِّلَهُ مِائَةَ تَهْلِیلَةٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ یَقُولَ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ إِلَّا زَوَّجَهُ اللَّهُ حَوْرَاءَ عَیْنٍ وَ جَعَلَ ذَلِکَ مَهْرَهَا ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَبِیِّهِ ص أَنْ سُنَّ مُهُورَ الْمُؤْمِنَاتِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَطَبَ إِلَى أَخِیهِ حُرْمَتَهُ فَقَالَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَلَمْ یُزَوِّجْهُ فَقَدْ عَقَّهُ وَ اسْتَحَقَّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَّا یُزَوِّجَهُ حَوْرَاء. (کافى ، جلد ٥، ص ٣٧٦)
خداوند بر خود واجب کرده که اگر انسان با ایمان صد بار "الله اکبر" و صد بار "سبحان الله" و صد بار "الحمدالله" و صد بار "لا اله الا الله" بگوید و صد بار "صلوات بر محمد و آلش" بفرستد، بعد عرض کند: خدایا مرا با حورالعین تزویج کن. حتما خداوند حورالعین را در آخرت همسر او مى گرداند و همین اذکار که جمعا پانصد بار مى شود مهر آن حورالعین است. سپس خداوند به پیامبرش وحى کرد که: مهریه هاى زنهاى با ایمان را پانصد درهم سنت کن. رسول خدا (ص) همین مقدار را براى مهریه سنت نمود. سپس فرمود: هر مومنى که از دختر شخص مسلمانى خواستگارى کند و پانصد درهم به عنوان مهریه بذل کند، ولى آن شخص مسلمان این مبلغ را کم شمرده و جواب رد بدهد، با خواستگار بد رفتارى و نامهربانى کرده است و سزاوار است که خداوند او را در قیامت همسر حوریان بهشتى ننماید.
پاداش بخشیدن مهریه
قرآن کریم در آیه چهارم سوره نساء می فرماید:
وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَّرِیئًا.
و مهر زنان را (به طور کا مل) بعنوان یک بدهی (یا یک عطیه) به آنها بپردازند و اگر آنها با رضایت خاطر چیزی از آنرا به شما ببخشند آنرا حلال و گوارا مصرف کنید.
خداوند متعال مهریه را حق مسلم زنان دانسته است، اما از طرفی در قبال بخشیدن این حق مسلم به عنوان یک عمل مستحب، به آنان اجر و پاداش عظیمی عنایت می نماید. بسیاری از زنان با توجه به آموزه های اخلاقی دین اسلام در جهت حمایت و مراعات همسران خود و ایجاد استحکام کانون خانواده، تا پایان عمر از درخواست حقوق مشروع خود امتناع ورزیده و حتی از این حق خود نیز گذشت می نمایند و آن را به همسر خود می بخشند. این عمل علاوه بر اجر و ثواب اخروی و تأثیر مثبت بر روح و روان و تقویت حس عزت نفس در وجود خود فرد، باعث می شود همسر او در تمام مراحل زندگی قدردان این سخاوت و بخشش باشد، و موجب تقویت عشق و علاقه بین اعضای خانواده خواهد شد.
رسول خدا(ص) فرمودند:
أَیُّمَا امْرَأَةٍ تَصَدَّقَتْ عَلَى زَوْجِهَا بِمَهْرِهَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهَا بِکُلِّ دِینَارٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ. (وسائل الشیعه، ج٢١، ص٢٨٤)
هر زنی که قبل از زناشویی مهر خود را به همسرش ببخشد، خداوند در مقابل هر دیناری که می بخشد، پاداش آزاد کردن یک برده را در نامه اعمال او ثبت می کند.
سوال شد؛ بخشش مهر پس بعد از پیوند زناشویی چگونه است؟ حضرت (ص) فرمودند:
إِنَّمَا ذَلِکَ مِنَ الْمَوَدَّةِ وَ الْأُلْفَة. (مکارم الاخلاق، ص ٢٣٧)
این امر نشانه دوستی و علاقه مندی ایشان به یکدیگر است.
و در حدیث دیگری از پیامبر اکرم (ص)آمده است:
أَیُّمَا امْرَأَةٍ وَ هَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا فَلَهَا بِکُلِّ مِثْقَالِ ذَهَبٍ کَأَجْرِ عِتْقِ رَقَبَة. (ارشاد القلوب، ج ١، ص١٧٤)
هر زنى که مهریه خود را به شوهرش ببخشد، براى هر درهمى ثواب آزاد کردن بندهاى برایش منظور مىگردد.
و امام صادق (ع) پاداش چنین عملی را فراتر از آن و همنشینی در جوار حضرت فاطمه (س) در سرای آخرت دانسته اند و فرمودند:
ثَلَاثٌ مِنَ النِّسَاءِ یَرْفَعُ اللَّهُ عَنْهُنَ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ یَکُونُ مَحْشَرُهُنَّ مَعَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ (ص) امْرَأَةٌ صَبَرَتْ عَلَى غَیْرَةِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَةٌ صَبَرَتْ عَلَى سُوءِ خُلُقِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَةٌ وَهَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا یُعْطِی اللَّهُ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ یَکْتُبُ لِکُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ عِبَادَةَ سَنَةٍ.
(وسائل الشیعة، ج٢١، ص ٢٨٥)
سه گروه از زنان‌اند که خداوند عذاب قبر را از آنان برطرف کرده و با فاطمه‌زهرا (س) در قیامت محشور خواهند شد: زنی که در برابر غیرت شوهرش صبر کند و زنی که در برابر بد اخلاقی همسرش شکیبا باشد و زنی که مهریه‌اش را به شوهرش می‌بخشد.
شیربها
شیربها از رسوم قدیمی در امر ازدواج است که در برخی از جوامع توسط خانواده عروس از خانواده داماد مطالبه می شود، زیرا خانواده عروس با این ازدواج یکى از افراد خانواده خود را از دست مى‌دهد. به همین دلیل در بسیارى از جوامع روستائى شوهر دادن دختر به مفهوم از دست دادن یک عضو فعال خانواده است که اغلب با دریافت شیربها آن را جبران مى‌کنند و خانواده داماد برای جبران زحمات گذشته و احساس کمبود و خلأ ناشی از نبود فرزند برای والدین عروس هدیه ای مادی یا معنوی را در نظر می گیرند. اما نکته قابل اهمیت این است که در دین اسلام چیزی به عنوان شیربها که از جانب خداوند متعال و ائمه اطهار (ع) بدان اشاره شده باشد وجود ندارد، و بود و نبود این موضوع در مقدمات ازدواج تأثیری بر صحت یا عدم صحت عقد زوجین ایجاد نداشته و یک امر ضروری در مراسم ازدواج محسوب نمی شود. امام رضا (ع) در این باره فرمودند:
لَوْ أَنَّ رَجُلًا تَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ جَعَلَ مَهْرَهَا عِشْرِینَ أَلْفاً وَ جَعَلَ لِأَبِیهَا عَشَرَةَ آلَافٍ کَانَ الْمَهْرُ جَائِزاً وَ الَّذِی جَعَلَ لِأَبِیهَا فَاسِداً. (کافی، ج ٥، ص ٣٨٤)
اگر مردى با زنى ازدواج کند و مهر او را بیست هزار دینار یا درهم قرار دهد و شرط کند که ده هزار هم به پدرش بدهد، مهر جایز است ولى آنچه را براى پدر دختر قرار داده فاسد است .
البته اگر مردی در قالب شرط ضمن عقد با رضایت طرفین متضمن آن گردد، بر اساس حکم شرع مقدس اسلام موظف به پرداخت آن می باشد.
جهیزیه
جهیزیه از فعل جهز گرفته شده و به معنای مهیا و آماده کردن جهاز عروس، لشکر یا مسافر است. بنابراین جهیزیه به معنای آماده کردن وسایل اولیه زندگی عروس و داماد در ابتدای پیوند زناشویی است. جهزیه دادن از سنت هایی است که قبل از دین اسلام بوده و دین اسلام آن را به عنوان یک امر مستحب پذیرفته است. در واقع در این کار، والدین دختر هنگام رفتن به خانه ی شوهر مقداری از وسایل و اسباب را برای آنان مهیا نموده تا بتوانند در شروع پیوند زناشویی خود زندگی آسوده و راحت تری را آغاز نمایند، و برخی از نیازهای ضروری خود را به وسیله آن برطرف کنند.
مسئله تهیه جهیزیه مانند سایر موضوعات پیرامونی امر ازدواج برای این که از خطا و اصراف مصون باشد، لازم است همه ما سیره اهل بیت (ع) را الگویی برای خود قرار دهیم.
ویژگی های جهزیه اسلامی
الف: ساده و به دور از تجمل بودن
بر اساس روایات، حضرت زهرا (س) الگوی تمام بانوان مسلمان، جهزیه بسیار ساده ای داشتند. چنان که ذکر شد، پیامبر اکرم (ص) جهزیه ایشان را از مهریه ای که حضرت علی (ع) به دختر گرامیشان داده بودند، تهیه کردند. ایشان جهزیه حضرت زهرا (س) را از حلال ترین مال یعنی مهریه تهیه نمودند. عمل ایشان باعث شد، هم مهریه ی حضرت (س) در ابتدای زندگی نقدا پرداخت شود و هم هزینه جدیدی برای تامین لوازم زندگی بر عهده ی حضرت علی (ع) قرار نگیرد. امام علی (ع) در مورد جهیزه ی حضرت زهرا (س) فرمودند:
قَبَضَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَبْضَةً مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ دَعَا بِأَبِی بَکْرٍ فَدَفَعَهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ اشْتَرِ بِهَذِهِ الدَّرَاهِمَ لِابْنَتِی مَا یُصْلِحُ لَهَا فِی بَیْتِهَا وَ بَعَثَ مَعَهُ سَلْمَانَ وَ بِلَالًا لِیُعِینَاهُ عَلَى حَمْلِ مَا یَشْتَرِیهِ قَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ کَانَتِ الدَّرَاهِمُ الَّتِی أَعْطَانِیهَا ثَلَاثَةً وَ سِتِّینَ دِرْهَماً فَانْطَلَقْتُ وَ اشْتَرَیْتُ فِرَاشاً مِنْ خَیْشِ مِصْرَ مَحْشُوّاً بِالصُّوفِ وَ نَطْعاً مِنْ أَدَمٍ وَ وِسَادَةً مِنْ أَدَمٍ حَشْوُهَا مِنْ لِیفِ النَّخْلِ وَ عَبَاءَةً خَیْبَرِیَّةً وَ قِرْبَةً لِلْمَاءِ وَ کِیزَاناً وَ جِرَاراً وَ مِطْهَرَةً لِلْمَاءِ وَ سِتْرَ صُوفٍ رَقِیقاً وَ حَمَلْنَاهُ جَمِیعاً حَتَّى وَضَعْنَاهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ بَکَى وَ جَرَتْ دُمُوعُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِقَوْمٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الْخَزَف. (بحار الانوار، ج ٤٣، ص١٣٠)
پیامبر خدا (ص)، مشتی از درهم ها را برداشت و ابوبکر را صدا زد و آنها را به او داد و فرمودند: ای ابابکر! با این درهم ها برای دخترم، آنچه را که برای خانه اش لازم است خریداری کن. سلمان فارسی و بلال را نیز همراه او کرد تا در حمل آنچه می خرد کمکش کنند. ابوبکر می گوید: درهم هایی را که رسول خدا صل الله علیه به من داد شصت و سه درهم بود. من رفتم و بستری از خیش مصری پر شده با پشم، یک سفره چرمین، یک بالین پر شده از لیف درخت خرما، یک چادر خیبری، یک مشک آب، چند کوزه و سبو، یک آفتابه و یک پرده پشمی نازک خریدم و با هم آنها را آوردیم و در برابر رسول خدا (ص) نهادیم. رسول خدا (ص) با دیدن آنها گریه اش گرفت و اشک هایش جاری شد. سپس سرش را به سوی آسمان برداشت و فرمودند: بار خدایا! به قومی که بیشترین ظرف های آنها از سفال است، برکت بده.
جهیزیه که در واقع اسباب و اثاثیه لازم برای خانه داری است، جزوه نفقه ی زن به حساب می آید. زیرا نفقه در فقه اسلامی شامل مسکن، غذا، لباس و لوازم منزل می باشد، که باید متناسب با شأن زن باشد. در شرع مقدس اسلام مرد دو تکلیف مالی دارد؛ مهریه و نفقه. با توجه به مفهوم نفقه، تهیه کلیه لوازم و مایحتاج زن در خانه بر عهده سرپرست خانواده یعنی همسر اوست.
جهیزیه دادن نباید بر مبنای چشم و هم چشمی باشد تا باعث روی گردانی جوانان از ازدواج شود. جهزیه زیاد و همراه با تجمل ارزش زن را بالا نمی برد، بلکه آنچه ارزش انسان را بالا می برد، تقوا، اخلاق و منش او در زندگی است. اما متأسفانه این چشم و هم چشمی ها و فرهنگ و رسوم اجتماعی، خانواده ها را تحت فشار گذاشته و هزینه‌های تشریفاتی و اضافی بر عهده آنان گذاشته و باعث تحمیل هزینه های بسیاری بر جوانان می شود.
ب: بی منت بودن
خداوند متعال در آیه٢٦٤ سوره بقره فرموده است:
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَى شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ.
ای کسانی که ایمان آورده اید ، همانند آن کس که اموال خود را از روی ریا و خودنمایی انفاق می کند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد ، صدقه های خویش را به منت نهادن و آزار رسانیدن باطل مکنید مثل او مثل سنگ صافی است که بر روی آن خاک نشسته باشد به ناگاه بارانی تند فرو بارد وآن سنگ را همچنان کشت ناپذیر باقی گذارد چنین کسان از آنچه کرده اند سودی نمی برند ، که خدا کافران را هدایت نمی کند.
اگرزنی همراه خود اسباب و وسایلی به عنوان جهیزه به خانه ی شوهرمی آورد، باید این اسباب و وسایل موجب راحتی و آسایش هر دوی آنها شود. اما اگر این وسایل تبدیل به ابزاری برای توهین و تحقیر مرد شوند، آسایش و خوشبختی و راحتی از زندگی آنها رخت بر بسته و دعوا و مشاجره جایگزین آن شده و در نهایت ناامیدی و شکست به زندگی آنها خاتمه می دهد.
رسول خدا (ص) در این باره فرمودند:
لَوْ أَنَّ جَمِیعَ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِضَّةٍ حَمَلَتْهُ الْمَرْأَةُ إِلَى بَیْتِ زَوْجِهَا ثُمَّ ضَرَبَتْ عَلَى رَأْسِ زَوْجِهَا یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ تَقُولُ مَنْ أَنْتَ إِنَّمَا الْمَالُ مَالِی حَبِطَ عَمَلُهَا وَ لَوْ کَانَتْ مِنْ أَعْبَدِ النَّاسِ إِلَّا أَنْ تَتُوبَ وَ تَرْجِعَ وَ تَعْتَذِرَ إِلَى زَوْجِهَا. (مکارم الاخلاق، ص٢٠٢)
اگر تمام چیزهایی که در روی زمین از طلا و نقره وجود دارد و زن آن را به خانه شوهر بیاورد. آنگاه یک روز از روزها بر سر شوهرش منت بگذارد و بگوید تو کیستی؟ این اموال مال من است. در این صورت اجر و عمل زن از بین می رود اگر چه از عابدترین مردم باشد. مگر اینکه توبه کند و برگردد و از شوهرش عذرخواهی کند.
مراسم جشن ازدواج
در دین اسلام مبحث ازدواج از اهمیت و تأثیر بسیاری در زندگی دنیوی و اخروی انسان برخوردار است. این اهمیت نه تنها در کلیت موضوع بلکه در جزئیات آن و موضوعات مرتبط با آن نیز بیان گردیده است. مثلا آنگونه که در فرهنگ مادی گرای غرب دیده می شود، جشن ازدواج و عروسی تنها یک جشن ویژه برای شادی و پایکوبی است، در صورتی که اسلام با دیدی الهی و جامع به این موضوع پرداخته است. اسلام بر اصل شادی در زندگی و به ویژه در مراسم ازدواج اصرار دارد، اما با ابراز شادی به هر شکلی و با هر قیمتی موافق نیست. و از طرفی بر خلاف دیدگاه فرهنگ غرب، مراسم ازدواج یک موضوع مادی صرف نیست، بلکه یک امر روحانی و معنوی نیز تلقی می شود.
در معنویت امر جشن ازدواج همین بس که وعده گاه نزول رحمت خاص الهی است.
پیامبر خدا (ص) فرمودند:
یُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِالرَّحْمَةِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْکَعْبَةِ وَ عِنْدَ النِّکَاحِ. (بحار الانوار، ج ١٠٠، ص ٢٢١)
درهای رحمت آسمانی در چهار وقت گشوده می شود، موقع بارش باران، زمانی که فرزند به چهره پدر و مادرش می نگرد، هنگام گشوده شدن در کعبه و هنگام برپایی مراسم عقد و عروسی.
خداوند متعال داراى رحمت بىنهایت است. همه انسان ها به فراخور ظرفیتشان از مواهب و نعمتهاى الهى بهره مند می گردند. البته باید گفت رحمت عام خداوند بر هر انسان با هر ایده و تفکری جاری و ساری است، اما انسان به قدر و ظرفیت وجودی خود از رحمت خاص خدا بهره مند خواهد شد.
بهترین زمان برای برگزاری مراسم ازدواج
اسلام به جزئی ترین مسائل در زندگی انسان دقت فراوان دارد. یکی از ظریف ترین مسائلی که دین ما بر آن تاکید دارد، انتخاب اوقات مناسب و میمون برای برگزاری مراسم عقد و عروسی است. و از ازدواج در برخی از زمان ها منع نموده است. امیرالمومنین علی (ع) بهترین زمان برای ازدواج را روز جمعه بیان نمودند و فرمودند:
یَوْمُ الْجُمُعَةِ یَوْمُ خِطْبَةٍ وَ نِکَاح. (مکارم الاخلاق، فصل اول، ص ٢٤١)
روز جمعه، روز خواستگاری و ازدواج است.
در دین مبین اسلام توصیه شده است که مراسم عروسی در شب برگزار شود، زیرا برای مراسم زفاف به ویژه برای دختران و پسران جوانی که می خواهند زندگی مشترک خود را به تازگی شروع کنند، شب دارای آرامش بیشتری است.
امام رضا (ع) در این باره فرمودند:
إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ التَّزْوِیجَ بِاللَّیْلِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ النِّسَاءُ إِنَّمَا هُنَّ سَکَنٌ. (کافی، ج٥ ، ص٣٦٦)
ازدواج کردن در شب از سنت من است. زیرا خداوند شب را مایه ی آرامش قرار داده و زنان در حقبقت همان مایه آرامش اند.
شب بیداری تنها برای برخی اعمال مجاز است که مراسم ازدواج یکی از آنان است. رسول خدا (ص) فرمودند:
لَا سَهَرَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مُتَهَجِّدٍ بِالْقُرْآنِ أَوْ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ أَوْ عَرُوسٍ تُهْدَى إِلَى زَوْجِهَا. (وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص۹۲)
شب بیدارى روا نیست، مگر در سه مورد: تلاوت قرآن، تحصیل علم و بردن عروس به خانه همسرش.
اما ازدواج در برخی زمان ها و ایام سال خوش یمن نبوده، و بهتر است به زمانی مناسب موکول شود. امام صادق (ع) فرمودند:
مَنْ سَافَرَ أَوْ تَزَوَّجَ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ لَمْ یَرَ الْحُسْنَى. (کافی، ج ٨، ص ٢٧٥)
هر کس در هنگامی که قمر در عقرب باشد مسافرت یا ازدواج نماید ، خیری نمی بیند.
شادمانی در عروسی
از دیدگاه اهل بیت (ع) عملی پسندیده و موجه است که انسان را به فضل و کمال نزدیکتر نماید. اگر شادی و شادمانی و مسیرهای دستیابی به آن رضای خداوند متعال را در بر داشته باشد، انسان را به کمال حقیقی خویش نزدیک تر خواهد نمود. در آیات و روایات درباره نفس عمل شادی کردن هیچ نکوهشی نشده است، بلکه اعمال و شادی هایی که انسان را از یاد خدا غافل کند و گرفتار عوامل مادی و مشغول و سرگرم به غیر خدا و آخرت نماید مذموم و ناپسند دانسته شده است. متأسفانه در بین عوام جامعه غنا نیز ابزاری برای دستیابی به احساس شادی می باشد. در صورتی که دین اسلام بین احساس هیجان ناشی از موسیقی غنا و شادمانی دو مفهوم کاملاً متمایز تبیین می نماید، که اولی حرام ولی دیگری حلال و حتی اگر موجب شادی و مسرت دیگران گردد عملی مستحب است. از دیدگاه اسلام مراسم عروسی باید عاری از اختلاط مرد و زن نامحرم، رقص، آواز و موسیقی های حرام و ایجاد مزاحمت برای دیگران باشد.
امام باقر(ع) در این باره فرمودند:
الْغِنَاءُ مِمَّا وَعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَة؛ "وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ. (وسائل الشیعه، ج ١٧، ص ٣٠٤)
غنا و آوازه خوانی از جمله گناهانی است که خداوند برای آن وعده آتش داده است، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «برخی از مردم کسانی هستند که سخن بیهوده را می خرند تا دیگران را از روی نادانی از راه خدا گمراه کنند و آیات الهی را به استهزاء گیرند، برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود.
از نظر اسلام جشن گرفتن برای ازدواج، مستحب است و بهتر است مسلمانان در مناسبت های شاد مثل میلاد ائمه اطهار (ع) جشن های خود را برگزار نمایند و با دعوت و پذیرایی از اقوام و آشنایان، دیگران را هم در شادی و سرور خود شریک نمایند. شادی کردن در مراسم عروسی باید توأم با وقار و حفظ کرامت و شخصیت انسان و به دور از گناه، موسیقی های حرام، لهو و لعب و بی بند و باری باشد.
حاضرین در مجلس غنا از رحمت خداوند دور خواهند بود. امام صادق (ع) فرمودند:
الْغِنَاءُ مَجْلِسٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَى أَهْلِه. (کافی، ج ٦، ص ٤٣٣)
مجلس غناء مجلسی است که خدواند به اهل آن نظر (لطف و رحمت) نمی کند.
سیره رسول خدا (ص) در برگزاری مراسم عروسی حضرت زهرا (س) نشان دهنده ی عدم مخالفت این دین آسمانی با اصل شادی به خصوص در مراسم جشن عروسی است. پیامبر اکرم ص فرمودند:
أَمَرَ النَّبِیُّ ص بَنَاتِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ نِسَاءَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ أَنْ یَمْضِینَ فِی صُحْبَةِ فَاطِمَةَ وَ أَنْ یَفْرَحْنَ وَ یَرْجُزْنَ وَ یُکَبِّرْنَ وَ یَحْمَدْنَ وَ لَا یَقُلْنَ مَا لَا یُرْضِی اللَّه. (بحار الانوار،ج٤٣،ص١١٥)
رسول اکرم (ص) دستور داد دختران عبد المطلب و زنان مهاجر و انصار در شب عروسی همراه حضرت زهرا (س) بوند و در مجلس عروسی شادی کنند، شعر بخوانند، الله اکبر والحمدلله بگویند، اما زنان مواظب باشند چیزی که خداوند از آن راضی نیست، نگویند.
همچنین امام صادق (ع) در این باره فرمودند:
لَمَّا زُفَّتْ فَاطِمَةُ إِلَى عَلِیٍّ ع نَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ نَزَلَ مَعَهُمْ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَقَالَ قُدِّمَتْ بَغْلَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص ذَلُولٌ وَ عَلَیْهَا شَمْلَةٌ فَأَمْسَکَ جَبْرَئِیلُ بِاللِّجَامِ وَ أَمْسَکَ إِسْرَافِیلُ بِالرِّکَابِ وَ أَمْسَکَ مِیکَائِیلُ بِالثَّفَرِ وَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَوِّی عَلَیْهَا ثِیَابَهَا فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ کَبَّرَ إِسْرَافِیلُ وَ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ فَکَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ جَرَتِ السُّنَّةُ بِالتَّکْبِیرِ فِی الزِّفَافِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ. (بحار الانوار،ج٤٣،ص١٣٩)
وقتی که شب عروسی حضرت فاطمه (س) با علی (ع) فرا رسید، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل در حالی که هفتاد هزار فرشته آنان را همراهی می کردند، نازل شدند و جلوی آنها قاطر رسول خدا (ص) که به آن دل دل می گفتند که حضرت بتول (س) بر آن سوار بود، به طوری که ایشان کاملا پوشیده بودند. در این هنگام جبرئیل دهانه اسب و اسرافیل رکاب و میکائیل به دنبال آن بود و رسول الله (ص) نیز پارچه ای روی دل دل انداخته بودند. جبرئیل تکبیر گفت و سپس اسرافیل و پس از آن میکائیل تکبیر گفت و آنگاه فرشتگان نیز تکبیر گفتند و بر این اساس «سنت» است که در شب عروسی تکبیر گفته شود.
ولیمه دادن
یکی ازسنت های پسندیده در دین اسلام ولیمه است. ولیمه دادن یعنی دعوت عده ای از مؤمنین، همسایگان، خویشان و فقرا به صرف غذا. رسول خدا (ص) در باره ی مواقع استحباب دادن ولیمه فرمودند:
لَا وَلِیمَةَ إِلَّا فِی خَمْسٍ فِی عُرْسٍ أَوْ خُرْسٍ أَوْ عِذَارٍ أَوْ وِکَارٍ أَوْ رِکَازٍ فَالْعُرْسُ التَّزْوِیجُ وَ الْخُرْسُ النِّفَاسُ بِالْوَلَدِ وَ الْعِذَارُ الْخِتَانُ وَ الْوِکَارُ الرَّجُلُ یَشْتَرِی الدَّارَ وَ الرِّکَازُ الرَّجُلُ یَقْدَمُ مِنْ مَکَّةَ. (وسائل الشیعه، ج ٢٠، ص ٩٥)
ولیمه دان، تنها در پنج مورد است: در عرس، خرس، عذار، وکاز و رکاز. عرس: هنگام ازدواج است؛ خرس: زمان تولد فرزند؛ عذار: هنگام ختنه کردن؛ وکاز: هنگام خرید خانه؛ رکاز: هنگام بازگشت از مکه.
ولیمه جشن عروسی از سوی عروس و داماد و برای بزرگداشت زن و به رسمیت شناخته شدن ازدواج آنها صورت می گیرد. ولیمه و گستردن سفره و غذا دادن به دیگران در هنگام مراسم ازدواج و عروسى، از شیوه هاى مطلوب و پسندیده و نشانه کرامت و بزرگوارى است.
اطعام از سیره انبیاء و از سفارشات دین اسلام به مسلمانان است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
إِنَّ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْإِطْعَامَ عِنْدَ التَّزْوِیج. (اصول کافی،ج٥،ص٣٦٧)
اطعام در ازدواج از سنت پیامبران است.
و امام رضا (ع) در این باره فرمودند:
مِنَ السُّنَّةِ إِطْعَامُ الطَّعَامِ عِنْدَ التَّزْوِیج. (تحف العقول ، ص ٤٤٥)
از جمله سنتهاى اسلامى به هنگام ازدواج طعام است .
در خصوص زمان دادن ولیمه در روایات اسلامی بیان شده، که مناسب است ولیمه عروسی در روز داده شود، زیرا غذا دادن در شب باعث طولانی ترشدن مراسم و از طرفی اختلال در خواب و استراحت همگان و مانع عبادت و سایر فعالیت های آنان می شود.
امام صادق (ع) در این باره فرمودند:
زُفُّوا عَرَائِسَکُمْ لَیْلًا وَ أَطْعِمُوا ضُحًى. (بحار الانوار،ج١٠٠،ص٢٦٦)
در عروسی هایتان زفاف را در شب انجام دهید، اما ولیمه و غذای عروسی را در روز بدهید.
ولیمه دادن آثار و برکات بیشماری در زندگی انسان دارد که تجدید دیدار و صله رحم، آگاهی مردم از ازدواج این زوج و شرکت در مراسم شادی آنها و تشویق سایر جوانان به ازدواج از مهم ترین آن به شمار می روند.
از برکات معنوی مراسم ازدواج این است که نظر و رحمت خاص خداوند متعال در لحظه لحظه این مراسم جلوه گر است. روایت شده، مردی نزد امام صادق (ع) شرفیاب شده و به ایشان عرضه داشت: در غذای عروسی رایحه ی مخصوصی استشمام می کنیم که در غذاهای دیگر آن را استشمام نمی کنیم، علّت آن چیست؟ حضرت (ع) فرمودند:
مَا مِنْ عُرْسٍ یَکُونُ یُنْحَرُ فِیهِ جَزُورٌ أَوْ تُذْبَحُ بَقَرَةٌ أَوْ شَاةٌ إِلَّا بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلَکاً مَعَهُ قِیرَاطٌ مِنْ مِسْکِ الْجَنَّةِ حَتَّى یُدِیفَهُ فِی طَعَامِهِمْ فَتِلْکَ الرَّائِحَةُ الَّتِی تُشَمُّ لِذَلِک. (کافی، ج ۶، ص ۲۸۲)
زیرا هنگامی که برای عروسی شتری نحر و یا گاو و گوسفندی ذبح می گردد و غذائی از آن تهیه می شود. خدای متعال ملکی را به زمین می فرستد که به همراه آن ملک، قیراطی از مشک بهشت می باشد. و آن ملک آن مشک را با آن غذا مخلوط می سازد و این رائحه ای که از آن غذا استشمام می شود از آن مشک است.
اگرچه اطعام و ولیمه دادن در اسلام امری مستحب تلقی می شود، اما متأسفانه این امر هم مانند بسیاری از فرائض و مستحبات دینی از انحراف و چشم و هم چشمی مصون نبوده و دچار افراط و تفریط گردیده است. چه بسیار افرادی که به عنوان عمل به امر مستحبی مانند اطعام، دچار اصراف و تبذیر می گردند. ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان الگویی مناسب برای همه مسلامانان در اوج سادگی از جلوه های بسیاری برخوردار بود.
امام صادق (ع) درباره سادگی آداب ولیمه و اطعام مراسم ازدواج حضرت على (ع) و حضرت فاطمه (س) و برکات این مراسم فرمودند:
قَالَ عَلِیٌّ ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ یَا عَلِیُّ اصْنَعْ لِأَهْلِکَ طَعَاماً فَاضِلًا ثُمَّ قَالَ مِنْ عِنْدِنَا اللَّحْمُ وَ الْخُبْزُ وَ عَلَیْکَ التَّمْرُ وَ السَّمْنُ. ... ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ ص ادْعُ مَنْ أَحْبَبْتَ فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ وَ هُوَ مُشْحَنٌ بِالصَّحَابَةِ فَأُحْیِیتُ [فَحَیِیتُ] أَنْ أُشْخِصَ قَوْماً وَ أَدَعَ قَوْماً ثُمَّ صَعِدْتُ عَلَى رَبْوَةٍ هُنَاکَ وَ نَادَیْتُ أَجِیبُوا إِلَى وَلِیمَةِ فَاطِمَةَ فَأَقْبَلَ النَّاسُ أَرْسَالًا فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ وَ قِلَّة الطَّعَامِ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا تَدَاخَلَنِی فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنِّی سَأَدْعُو اللَّهَ بِالْبَرَکَةِ قَالَ عَلِیٌّ فَأَکَلَ الْقَوْمُ عَنْ آخِرِهِمْ طَعَامِی وَ شَرِبُوا شَرَابِی وَ دَعَوْا لِی بِالْبَرَکَةِ وَ صَدَرُوا وَ هُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَرْبَعَةِ آلَافِ رَجُلٍ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنَ الطَّعَامِ شَیْء. (بحارالانوار، ج ٤٣، ص٩٤)
على علیه السلام فرمود: پیامبر خدا (ص) به من فرمود: اى على! براى خانواده ات، غذایى آبرومند تهیّه کن و سپس افزود: گوشت و نان از ما، خرما و روغن، بر عهده تو. ... سپس پیامبر خدا (ص) به من فرمود : هر کس را که مى خواهى، دعوت کن. من به مسجد رفتم. مسجد پر از صحابه بود. خجالت کشیدم که عدّه اى را دعوت کنم و عدّه اى را واگذارم . پس بالاى تپّه اى که آن جا بود، رفتم و فریاد زدم: در ولیمه ازدواج فاطمه (س)، حاضر شوید. مردم، گروه گروه آمدند. من از این که جمعیت زیاد بود و غذا اندک، خجالت زده شدم. پیامبر خدا (ص) دریافت که در دل من چه مى گذرد. پس فرمود : اى على ! از خداوند ، برکت خواهم خواست. على علیه السلام فرمود : همه مردم تا آخرین نفر ، از غذا و نوشیدنى من خوردند و نوشیدند و برایم طلب برکت کردند و همگى ـ که بیش از چهار هزار مرد بودند رفتند، امّا از غذا، هیچ کم نشده بود.
جایگاه استخاره در ازدواج
استخاره در لغت به معنای بهترین خواستن و خیر خواستن از خدا است و در اصطلاح دینی، واگذاردن انتخاب به خداوند در کاری است که انسان در انجام دادن آن درنگ و تأمل دارد. پس استخاره دارای دو معناست :
١-طلب خیر نمودن از خداوند متعال در جمیع کارها و تمامی افعال. در روایات نیز بیشتر از این نوع استخاره یاد شده است. بنابراین، این نوع از استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نمی باشد.
امام صادق (ع) فرمودند:
صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ اسْتَخِرِ اللَّهَ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَخَارَ اللَّهَ مُسْلِمٌ إِلَّا خَارَ لَهُ الْبَتَّةَ. (کافی، ج٣، ص٤٧٠)
دو رکعت نماز بخوان و از خدا طلب خیر کن. سوگند به خدا هیچ مسلمانی از درگاه خدا طلب خیر نکرد مگر اینکه قطعاً خداوند خیر او را فراهم سازد.
امام صادق (ع) در حدیثی از قول خداوند متعال فرمودند:
یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ مِنْ شَقَاءِ عَبْدِی أَنْ یَعْمَلَ الْأَعْمَالَ وَ لَا یَسْتَخِیرَنِی. (مستدرک الوسائل، ج٦، ص٢٦٢)
خداوند عز و جل فرمود؛ از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.
٢-طلب خیر نمودن از خداوند متعال برای رفع تحیر، سرگردانی و دودلی است و مخصوص مواقعی است که انسان دچار شک و تردید است. انسان وقتی می خواهد کاری را انجام دهد، ابتدا باید از قوه ی تفکر و تعقل خود بهره مند شود. اگر چناچه این نیروی درونی نتوانست او را یاری دهد باید از افرادی که صلاحیت مشورت دارند، کمک بگیرد و صلاح خود را از آنان جویا شود.
در قرآن کریم خداوند متعال به مومنان سفارش کرده است در کارها با یکدیگرمشورت کنید.
وَ الَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ. (سوره شوری، آیه٣٨)
و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند، نماز می خوانند، در امورشان با یکدیگر مشورت می کنند و از آنچه به آنها انفاق کردیم روزی می کنند.
در مجموع در کارهاى خیری که در آنها حیرت و ابهامی وجود ندارد، استخاره لازم نیست، لذا بهتر است انسان در امورى که مى‌خواهد راجع به آنها تصمیم بگیرد، ابتدا تأمل و تفکر کند و با مشورت با افراد با تجربه و مورد اطمینان در مورد کار خود تصمیم گیری نماید، در صورتى که از راه اندیشه، تحقیق و مشورت چیزی دستگیرش نشد و تحیر او برطرف نشد، می تواند به خداوند مسبب الاسباب که عقل بی نهایت و آگاه مطق است، متوسل شود، تا از راه استخاره با او، خیر خود را در انجام یا ترک کار در یابد. در مورد ازدواج هم انسان اول باید دست به تحقیق و بررسی بزند و بعد با افراد با صلاحیت و عاقل مشورت کند و چنانجه بعد از استمداد از تحقیق و استشاره باز هم مردد بود، در این جا است که می تواند استخاره کند. بنابراین استخاره جایگاه دارد. چناچه استخاره در جایگاه خود انجام نشود، باطل است و چون از ادله شرعی نیست می توان به آن عمل نکرد و بهتر است به جای آن صدقه داد.
تأخیر در ازدواج به علت فوت بستگان
در دین مبین اسلام در مورد تاخیر ازدواج به علت فوت بستگان سخنی به میان نیامده است. بنابراین واجب یا حتی مستحب نیست که ما ازدواج را به تأخیر بیاندازیم و در صورت برگزاری مرتکب فعل حرام نیز نشده ایم. صبر کردن و به تاخیر انداختن ازدواج تنها یک مسئله اخلاقی و عرفی است. اما این کار اگر باعث شود مشکلاتی در زندگی دیگران به ویژه مسئله مهمی مانند ازدواج جوانان به وجود بیاید و روند عادی زندگی را مختل کند، پسندیده نیست.
چنان که در کتاب های معتبر شیعی نقل شده است، عروسی حضرت فاطمه زهرا (س) هفده روز پس از فوت خواهر ایشان و حدود بیست و پنج روز پس از غزوه ی بدر اتفاق افتاد که در آن حادثه چند تن از اصحاب و یاران نزدیک پیامبر اکرم (ص) در راه اسلام به شهادت رسیده بودند. لذا باید تا حد امکان موانع فرهنگی ازدواج جوانان را از مسیر زندگی آنان بر طرف نمود.
خود آزمایی:
١. جایگاه دعا در امر ازدواج را در سیره اهل بیت (ع) بیان کنید؟
٢. مشورت چه نقشی در ازدواج دارد؟
٣. مهریه چیست؟
٤. مقدار مهریه از دیدگاه اسلام چه قدر باید باشد؟
٥. مهر السنه چیست؟
٦. در روایات پاداش بخشیدن مهریه از سوی زنان چیست؟
٧. ویژگی های جهیزیه اسلامی چیست؟
٨. بهترین زمان برای برگزاری مراسم عروسی چه زمانی است؟
٩. دیدگاه اهل بیت (ع) در مورد شادمانی در عروسی را توضیح دهید؟
١٠. جایگاه استخاره را در امر ازدواج بیان کنید؟
کتابنامه
ازدواج آسان و شیوه همسرداری، محمدی اشتهاردی، محمد، قم، انتشارات نبوی،١٣٧١.
ارشاد القلوب، دیلمی، حسن بن محمد، مترجم: عباس طباطبایی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامی،١٣٧٤
اصول کافی،کلینی ، محمد بن یعقوب ، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ١٣٨٧.
بحار الأنوار، محمّد باقر مجلسى، بیروت، نشر دار الإحیاء التراث العربى، چاپ سوم، سال ١٤٠٣.
تحکیم خانواده،محمدی ری شهری، محمد، مترجم: حمید رضا شیخی، قم، دار الحدیث، ١٣٨٧.
تحف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، مصحح علی اکبر غفاری، قم، نشر موسسه نشر اسلامی، ١٣٦٣.
سنن النبی، طباطبایی، محمد حسین، ترجمه وتحقیق: محمد هادی فقهی، تهران، اسلامی،١٣٩٠.
شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد خوانساری، جمال الدین ، تهران، نشر دانشگاه تهران، ١٣٧٣، ج ٥، ص ٢٥٧٨ و ٢٥٧٧، ش ٨٩٢١ و ٨٩٢٣
مکارم الاخلاق، طبرسی، حسن بن فضل، بیروت، نشر موسسه الاعمی للمطبوعات، ١٣٩٢ق.
مستدرک الوسائل، نوری طبرسی، حسین، قم: نشر موسسه آل البیت(ع) ، ١٣٧٣.
نهج البلاغه، سید رضی، محمد بن ابى احمد موسوى، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشرقین، چاپ دانش، چاپ چهارم، ١٣٧٩.
نظام خانواده در اسلام،انصاریان، حسین، قم، ام ابیها، ١٣٧٦
وسائل الشیعه، حرعاملی، محمدبن حسن، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان١٣٨٧
